De eerste verjaardag van de gebeurtenissen op zondag 8 januari 2023 roept bij vele Brazilianen zure herinneringen op, en terecht. De democratie stond op het spel en de bezetting van de gebouwen van de drie machten in Brasília door een horde dolgedraaide bolsonaristen, gehuld in geelgroene vlaggen, bewees dat Brazilië nog altijd vatbaar is voor de ophitsende lulkoek van onrijpe extremisten. Wat ging eraan vooraf?

Het gaat niet om een affaire waarvoor bewijzen ontbreken, of een gebrek aan kennis. In feite zijn er zelfs teveel bewijzen. Brazilië (en de rest van de wereld) was in de voorbije jaren getuige van de opkomst van het bolsonarisme, een extreemrechtse beweging, gestimuleerd door ex-president Jair Bolsonaro, een voormalige volksvertegenwoordiger van laag allooi.

Het bolsonarisme ging de confrontatie aan met de democratische instellingen, meer bepaald tegen het kiessysteem. Hierdoor wakkerde het verzet aan tegen eender welke peiling of stembusslag die in hun nadeel uitviel. Op die manier kwamen de politieke en sociale voorwaarden tot stand voor een institutionele scheuring.

Na de definitieve uitslag van de 2de kiesronde werd een nieuwe stap gezet om de democratie te ondermijnen door kampen op te zetten in het ganse land, met de eis van een militaire tussenkomst en het behoud van Jair Bolsonaro als president. Dat waren niet alleen maar wat gekke bokkesprongen door een aantal opgewonden aanhangers van de "mito" (mythe). De vaststelling van het gedrag van belangrijke leiders, waarvan een flink deel in militaire kringen, die de manifestaties kwalificeerden als een legitieme uiting van de vrijheid van meningsuiting, volstaat.

De trieste gebeurtenissen van zondag 8 januari 2023 waren niet het gevolg van een spontane opflakkering, en kunnen ook niet beschouwd worden als louter vandalisme. Elementen als de opnames van de veiligheidscamera's in het regeringsgebouw Palácio do Planalto, video's die sommige manifestanten publiceerden op de sociale media, het ontwerp van een decreet voor een staatsgreep in de lade van de ex-minister van Justitie van de regering Bolsonaro of het optreden van de federale wegenpolitie op de dag van de stemming waardoor veel Lula-stemmers (in het noordoosten) dreigden telaat te komen in de stemlokalen, tonen de vingerafdrukken van het bolsonarisme.

Zonder Jair Bolsonaro zou 8 januari een normale en rustige zondag geweest zijn. Het is zo goed als onmogelijk om de feiten in verband met de inname van de zetels van de drie machten te omschrijven zonder de ex-president in te sluiten. Hij contesteerde gedurende gans zijn politieke carrière de grondwet van 1988 en verdedigde de militaire dictatuur. Hij ging zelfs zover om de loftrompet af te steken over Carlos Brilhante Ustra (legerofficier, politicus en bekende folteraar die als kolonel in het Braziliaanse leger diende) bij de stemming in het Parlement (2016) over de afzetting van Dilma Rousseff.

Een van de hoofdrolspelers in de strijd tegen het extremisme en een fervente verdediger van de democratie, minister Alexandre de Moraes - bijgenaamd Xandão - van het hoogste gerechtshof Supremo Tribunal Federal, liet zich interviewen door het tijdschrift Veja, een jaar later. Hij draait er geen doekjes om: 8 januari was geen vandalisme, het was een staatsgreep. De haat van de extreemrechtse kliek tegen het hof was voornamelijk op zijn persoon gericht: "Het gaat om lafaards en vrouwenhaters. Ze bedreigden mijn familie zelfs op seksueel vlak".

De minister is ervan overtuigd dat hun haatpraat gepaard ging met een enorm grote onwetendheid, en twijfelt er niet aan dat het niet alleen ging om een gebrek aan bekwaamheid van de verantwoordelijke veiligheidsagenten: "Om een of andere reden onthielden zij zich ervan om in te grijpen. Slechts 100 manschappen, misschien slechts 50, van de schoktroepen van de militaire politie zouden volstaan hebben om de invasie te beletten."

Andere uitspraken van "Xandão" in dit interview:

"Mijn grote vrees op dat moment, net zoals die van anderen, bestond erin dat dit een domino-effect zou veroorzaken, met name soortgelijke gebeurtenissen in de deelstaten"

"Het was zeer duidelijk vooraf georganiseerd. Er vertrokken bussen vanaf de kazernes waar al gesproken werd over een invasie. Die werden voorafgegaan door 200 voorlopers, met bivakmutsen, in het zwart gekled en met radiozenders"

"Het was treurig om te zien dat, 35 jaren na de herinvoering van de democratie in Brazilië, nog altijd veel mensen zijn die een staatsgreep verdedigen, het autoritarisme, mensen die zelfs geen flauw idee hebben wat de wet AI-5 inhoudt. Hoe kunnen die mensen pleiten voor de vrijheid en tegelijk een komaf maken met de democratie?"

Een beeld uit een video die deze week rondging via de sociale media, na de uitspraken van minister Alexandre de Moraes.

"Ik twijfel er geen moment aan dat - mochten de instellingen niet zo krachtig gereageerd hebben - we hier nu niet zouden zitten te praten. Er bestonden drie plannen om mij uit te schakelen: het eerste om mij op te sluiten, de anderen met opsluiting en de dood door ophanging op het plein van de drie machten (Praça dos Três Poderes). Een van die plannen hield bovendien het laten verdwijnen van mijn stoffelijk overschot in."

Veja - CNN Brasil - Revista Forum

Foto's: Agência Brasil - X

Source: https://www.link2brazil.com/post/8-januari-2023-geen-vandalisme-maar-een-poging-tot-staatsgreep